R e j a:
1. Sinf o’quvchilarini o’qishga tayyorlash. O’qish matnini tahlil
qilish, o’qish turlari; o’qish sifati, to’g’ri va to’liq o’qitish,
ifodali o’qish, o’qish texnikasi.
2. Matn ustida ishlash, matnni mazmunini idrok etishni
tekshirish, matnni tahlil qilish.
3. O’qish qobiliyatini o’stirish, xato va kamchiliklarini ko’rsatish, dialog va monolog.
Boshlang’ich sinflarda o’qitilayotgan ona tili o’qish darslari adabiyot fanining tarkibiy qismi hisoblanadi. Dasturlarning o’qish va nutq o’stirish bo’limida o’tkaziladigan mashg’ulotlar mazmuniga; o’quvchilarni to’g’ri, ravon, ma’lum darajadagi tezlik bilan ifodali o’qishga o’rgatish; bolaning ona — Vatan, uning tabiati kishilar mehnatidagi qahramonlik, jasurlik, milliy istiqlol g’oyalarini ular ongiga singdirish kabi bilimlarni boyitish orqali o’quvchilarning bilim, ko’nikma malakalari kengaytiriladi, shakllanadi va mustahkamlanadi.
O’qish darslarini Davlat talablari asosida hayotiy tajribalarga, kuzatishlarga suyanib, hayotga bog’lab o’tishi uning ta’sirchanligi ongli idrok etishlarini ta’minlaydi. O’qish va nutq o’stirishning ta’limiy — tarbiyaviy maqsadlari, sinflar bo’yicha o’qish mazmunini o’qish ko’nikmalarining og’zaki va yozma nutqlarini rivojlantirish usullarini, o’qish mashg’ulotlarining yozma nutq bilan bog’lanish kabi masalalar aniq kiritilgan.
O’qish darslar davomida o’quvchilar so’zdagi harflarni bir-biriga bog’lab yozish, so’z va gaplarni kichik hamda bosh harflarni alifbe kitobida berilgan tartibda yozishga o’rgatiladi.
Boshlang’ich sinflarda o’qish darslari yuqori sinflardagi o’zbek adabiyoti, tarix, geografiya, biologiya va boshqa fanlarni o’zlashtirish uchun dastlabki asosni yaratadi. Shuning uchun boshlang’ich sinflardagi o’qish darslariga jiddiy e’tibor talab qilinadi. O’qish darslarini talabdagidek olib borish uchun o’qituvchi asosan quyidagilarga e’tibor berishi lozim. 6-10 yoshdagi bolalar bir soatga mo’ljallangan saboqni sabr toqat bilan tinglay olmaydilar. Ularning ruhiy tuzulishi qoyil harakatda, xayoli o’yinda bo’ladi. 10-15 minutdan ortiq davom etadigan gaplarni tinglayolmaydilat. Shu tugayli bu sinflarda ta’lim-tarbiya vazifalari, asosan o’yin, ashula, qisqa muddatli qiziqarli suhbat, hikoyalash va ifodali o’qish orqali amalga oshiriladi.
Ifodali o’qish turli badiiy va amaliy matnlarni puxta o’zlashtirishning muhim metodlaridan biri sifatida o’qituvchi uchun kalit rolini bajaradi. Ifodali o’qish darslarda o’quvchilarning zerikishiga yo’l qo’ymaydi, aksincha, faollashtiradi, badiiy asarlarga qiziqishini kuchaytiradi, adabiyotga havas uyg’otadi.
O’qish darslarida o’quvchilarni ifodali o’qishga o’rgatishning, asosan ikki yo’li bor:
1. Dars jarayonida turli matn xarakteridan kelib chiqib, o’quvchi-
larni ifodali o’qishga o’rgatish;
2. O’qish darslari materiallariga berilgan soatlarni qisqartirish hisobiga maxsus ifodali o’qish dasturlari tashkil etish.
Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarni ifodali o’qishga o’rgatish usullari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
1. To’g’ri o’qish. Birinchi sinfda jiddiy ahamiyat berish talab qilinadi. Har bir so’z, bo’g’in va tovushni to’g’ri, eshitarli, talaffuz etilishiga erishish lozim.
2. Ongli o’qish. O’quvchi har bir gap, gapdagi so’z, so’zdagi bo’ginlarni o’qish jarayonida uning ma’nosini tushunib o’qishi kerak.
3. Tez va ravon o’qish. Sekin yoki juda tez o’qish emas, balki gapirganday, o’rtacha tezlik sur’atiga amal qilinib, ham to’g’ri, ham ongli, ham sidirig’asiga ravon o’qishni ta’minlash zarur. Agar o’quvchi, labi labiga tegmay, haddan yashqari tez yoki aksincha sekin, tutilib o’qisa ko’r — ko’rona, ma’nosiga tushunmay qolishi mumkin.
O’rtacha tezlikda o’qishga o’quvchi harf tovushlarni o’rganayotgan vaqtdan boshlab asos yaratiladi. Biroq dastlabki o’rinda to’g’ri va ongli o’qish jarayonidagi o’rtacha tezlik darajasiga erishiladi.
To’g’ri o’qishga o’rgatish uchun quyidagi usullardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. So’zlarni bo’g’inlarga bo’lib o’qish. Masalan: “Fazliddin” Faz-lid-din, ro’z-no-ma. Shuningdek, buzib o’qigan ayrim so’zlarni to’g’ri o’qiy olmasa uni bo’g’in tovushlarga bo’lib o’qigan ayrim so’zlarni ovoz chiqarib takror o’qish. Tez aytish ham ancha foydali usullardan hisoblanadi. Ongli o’qishga o’rgatish uchun notanish so’zlarga izoh berish, matn yuzasidan berilgan savol topshiriqlarni o’rgatish matn yuzasidan savollar tuzish, reja asosida matn mazmunini qisqartirib, kengaytirib so’zlash kabi usullar ham muhim yordam beradi.
Ravon o’qishda matndagi tinish belgilariga amal qilinishi lozim. Ifodali o’qishga o’rgatishning eng muhim usullaridan biri o’qituvchining namunali ifodali o’qishidir. Buning uchun o’qituvchi o’qitishning pauza, urg’u, ohangi, sur’at kabi texnik-nazariy vositalari haqida yetarli bilim mahoratga ega bo’lishi, og’zaki nutq madaniyatini puxta egallashi lozim.
Ifodali o’qish turlari quyidagilar:
1. Yakka o’qish.
2. Rollarga bo’lib o’qish.
3. Jo’r bo’lib o’qish.
1. Yakka o’qishning yuqori bosqichi baralla o’qishdir.
Boshni fido ayla ato qoshig’a,
Jismni qil sadqa ano boshig’a….
Kin-tuningga aylagali nur fosh,
Birsin oy angla, birisin quyosh.
(A. Navoiydan)
2. Rollarga bo’lib o’qish.
“Qish” X. Eshonqulov.
1-o’quvchi: Hovlida zag’cha,
Qanot qoqadi.
2-o’quvchi: Oppoq kiyimda,
O’rmonu tog’, yer.
Hamma o’quvchi: Dag’, dag’, dag’….
Rollarga bo’lib o’qish uchun “Bo’g’irsoq” ertagini ham o’qisak
bo’ladi.
3. Jo’r bo’lib o’qishning ahamiyati katta. Bunda o’quvchilar bir xil sur’at va ohang bilan o’qishni o’rganadilar.
O’qish mashg’ulotlarini o’tkazish jarayonida o’quvchilar nutq faoliyatining asosiy ko’rinishi bo’lgan ko’nikmalari, matn va kitob ustida ishlash, o’quvchilarning bog’lanishli nutqini o’stirish, nutq madaniyatini rivojlantirish nazarda tutiladi.
1-sinfda o’quvchilar matnni ongli, to’g’ri va bo’g’inlab sidirg’a o’qishni o’rganadilar o’qish darslaridagina emas, balki barcha predmetlar yuzasidan o’tkaziladigan darslarda hamda darsdan va maktabdan tashqari uyushtiriladigan mashg’ulotlar jarayonida ham tuzatib borishga alohida ahamiyat berishi zarur. Bolalar o’qilgan asarlar yuzasidan berilgan savollarga javob berishga o’rganadilar. Matn ustida ishlash o’qituvchi rahbarligida olib boriladi.
2-sinfda o’quvchilarga so’zlarni butunligicha sidirg’asiga o’qish malakasi shakllanadi. O’qishning to’g’ri ifodali bo’lishiga erishiladi. O’qish sur’ati tezlashadi. Bu sinfda o’quvchilar matnning ayrim qismlarini, qisqa hikoyalarni ichida mustaqil o’qishga o’tadilar. Matn ustida ishlash murakkablashib boradi. Bolalar o’qituvchi rahbarligida asarning asosiy mazmunini aniqlaydilar, qahramonlarning hatti xarakatini ifodalovchi so’z va iboralarni topishga, voqea-hodisalarni so’z bilan tasvirlashga o’rganadilar. Ularda so’z boyliqga talab ortadi.
3-sinfda so’zlarni butunicha sidirg’a o’qish ko’nikmasi to’la shakllanadi. So’zlarni to’g’ri tanlashga, gap qurilishidagi so’zlarning bir-biriga bog’lanishidan to’g’ri foydalanishga talab etiladi.
4-sinfda o’quvchilar so’zlarni bo’g’inlamay sidirg’a o’qishlari, matnni tez, to’g’ri, ongli o’qiy olishlari kerak. Bu sinfda o’quvchilarni bo’g’inlab o’qishga yo’l qo’ymaslik kerak .
Bolalar o’qilgan matn mazmunini mustaqil ravishda qayta hikoya qilishlari, matn yuzasidan sodda reja tuza olishlari, uning asosiy mazmunini ajrata olishlari, o’qilgan matnni to’la, qisqartirib tanlab qayta hikoya qilishlari zarur.
Ifodali o’qish va o’zaro nutqiy faoliyat jarayonida bolalarning adabiy talaffuz me’yorlari shakllanadi. O’quvchilar nutqining faollashuvi nutqning grammatik shakllarini to’g’ri qo’llash va to’g’ri talaffuz etish bolalar nutqining ravon ifodali bo’lishiga yordam beradi. Ifodali o’qishga o’rgatishda:
a) nafasdan to’g’ri foydalana olish;
b) adabiy til talaffuz normalarini yaxshi bilish;
d) so’z bo’g’in va tovushni to’g’ri aniq talaffuz etish.
O’qish vaqtida badiiy asar namunasida ifoda etilgan his tuyg’uni, yozuvchi yoki qahramonning ichki kechinmalarini asarning mazmunini yecha olishga erishish. O’qishdagi normal tezlik o’qilganning ma’nosini to’liq anglab olishga yordam beradi. Normal tezlikda o’qish orqali bola gapdagi asosiy mazmunni anglaydi. Aksincha, ortiq darajada o’qish orqali mazmunini tushunishga to’sqinlik qiladi. O’qish tezligini rivojlantiruvchi asosiy shartlardan biri to’g’ri o’qishdir. O’qish tezligini oshirish uchun bola ravon o’qiydigan bo’lishi kerak. 1-sinfda o’quvchilar o’qish tezligi davlat talablariga nisbatan 25-30 so’zdan iborat bo’lishi kerak. 2-sinfda esa 40-50 so’z, 3-sinfda 60-70, 4-sinfda 80-90 so’zdan iborat bo’lishi kerak. O’qish tezligi o’qilayotganning ma’nosini tushunish va qabul qilishga bog’liq. Juda sekin o’qish ham ongli bo’lishga halaqit beradi. O’qituvchining o’qish tezligi yuzasidan ko’rsatilgan namunasi uning normal holatda so’zlashish tempiga teng kelishi kerak. O’quvchilarni ham shunday o’qishga o’rgatish lozim. O’qish tezligini normallashtirishda quyidagi usullardan foydalanish lozim.
1. Normal tezlikda o’qish namunasini ko’rsatish.
2. Ichida o’qish yuzaki bo’lmasligi uchun topshiriqlar berish yo’li bilan tekshirish.
Ovoz chiqarib o’qishda o’qilganning mazmuni yuzasidan savollarga javob olish. Bunda ba’zi o’quvchilarning tekst mazmuniga qaramay tez o’qishlariga chek qo’yiladi.
Ular o’qiganning mazmunini aytib berishga to’g’ri kelishini o’ylab o’qiydigan bo’ladilar.
Dialogdan o’qitish. Bunda bir o’quvchi savolni o’qisa ikkinchi javobni o’qiydi.
She’r yodlash. Bolalar she’rni o’rta tezlikda o’qishlari kerak. Aks holda ularning o’qishlari ifodali bo’lmay qoladi.
O’qish tezligi muhit hisobiga o’lchanganda so’z yoki harf sanaladi.
Matn qismlarini navbat bilan o’qitish. Bunda o’qish tezligi past bolalar tez o’qiydiganlarga tenglashgisi keladi. Yoki aksincha.
Boshlang’ich sinfni tugatdan o’quvchilar o’qish ko’nikmalari quyidagicha bo’lsa davlat talabiga hos bilimga ega bo’ladilar.
Adabiy talaffuz qoidalariga rioya qilgan holda ongli to’g’ri ongli va o’rtacha tezlikda (ovoz chiqarib) bir daqiqada 90-100, ifodali va ichdan 110-130 so’z o’qisalar.
Sinfda o’tilgan asar yoki asardan parchani mustaqil tarzda ifodali o’qish, o’sha asar yoki parcha qanday mavzuga bag’ishlanganini aniqlash, unda ishtirok etuvchi qahramonlarga munosabat bildirish. Qahramonlarning fe’l atvori, xatti harakatlariga qarab ovoz ohangini o’zgartirish, matndagi urg’u tushadigan so’zlarni aniqlash, pauza qilinadigan o’rinlarni ajratish.
“Ta’lim to’g’risida” gi Qonun, ‘Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” da ta’lim berishning yangi usullarni izlab topish va uni tadbiq qilish borasida ko’p aytilgan. Shu nuqtai nazardan boshlang’ich sinflarda ham dars o’tish jarayonini takomillashtirish uchun izlanishlar olib bormoqdamiz. Shu bois o’qish darsida ayrim mavzular quyidagi usulda bayon qilinsa, bu mavzu materiallari o’quvchilar tomonidan osonlikcha o’zlashtirib olinadi.
Darsning maqsadi: O’tmishda yashab o’tgan vatandoshimiz shoh Mirzo Bobur shaxsi bilan tanishtirish, uning hayoti haqida ma’lumot betish. O’quvchilarni Vatanga sadoqat ruhida tarbiyalash, ular nutqini o’stirish va o’qish malakasini oshirish.
Darsning turi: O’tilganlarni mistahkamlash.
Darsning uslubi: Suhbat.
Darsning jihozi: Mirzo Bobur portreti va tarqatma material.
Darsning borishi: Dars O’zbekiston Respublikasining davlat madhiyasi bilan boshlanadi.
O’tilgan mavzuni so’rab, bolalar bilimi aniqlanadi, quyidagi savollar beriladi:
a) Biz o’tgan darsda qanday mavzudagi asarlarni o’rgangan edik?
b) Alisher Navoiy Jaloliddin Munshiyga qanday topshiriq bergan edi?
d) Said Ruhillo nima uchun xursand bo’ldi?
Tanlab o’qitish:
a) Mirak naqqosh navkariga yalinib-yolvorgan qismigacha o’qing.
b) Mirak naqqosh Ulug’ amirning shartini qabul qilgan qismigacha o’qing. Lug’at ustida ishlash:
Munshiy jome masjid, tilxat, falakning gardishi, boshni tanadan judo qilish kabi so’z va iboralar.
Yangi mavzuning bayoni: Asarni o’qishga tayyorgarlik. O’qituvchining hikoyasi.
Shoh va shoir Mirzo Bobur temuriylar avlodidan edi. U taqdir taqazosi bilan Hindistonga borib, uyerda katta davlat tuzdi.
Shu yurtni obod qilishga o’z hissasini qo’shdi. Bobur nafaqat shoh, balki shoir, tarixchi, biolog, musiqachi va me’mor ham bo’lgan.
Uni dovyurak, jasur va epchil bo’lgani uchun “Bobur”, ya’ni “Yo’lbars” deb ataganlar. Bobur Hindistonda yashar ekan, o’z yurtini. Andijonu Farg’onaning so’lim bog’larini, shirin-shakar mevalarini qo’msaydi.
Shuning uchun u Hindistonda go’zal bir bog’ yaratadi. Bu bog’da shirin-shakar mevalar yetishtiriladi, polizda esa piyoz, sabzi bodring, tarvuz bitadi ammo handalak bilan qovun bo’lmaydi.
Shoh ketma-ket 3 yil qovun ektiradi, biroq dehqonlar yerdan qovun olisha olmaydilar.
Shoh Bobur bu yil ham qovun ekib pishirmasalaring, hammangizni jazolayman deb g’azablanadi.
Hozir yangi mavzuni o’qib o’rganamiz.
a) Bobur yaratgan bog’da qovun yetkaza olindimi yo’qmi?
b) Dehqonlar shohning g’azabiga duchor bo’lishdimi yoki yo’qmi?
Degan savolga javob topamiz?
Asarni o’qish.
O’qituvchi asarni ifodali qilib o’qib beradi.
Asar yuzasidan dastlabki suhbat:
a) Asarda kim haqida hikoya qilinadi?
b) Shoh Bobur qovunning o’z yurtida yetishtirilganini
qayerdan bildi?
c) Bobur bog’bomnni nima uchun bosh-oyoq sarpo bilan
mukofotlaydi?
Yangi mavzuni mustahkamlash:
O’quvchilarga asar qismlarga bo’lib o’qitiladi. Bolalar Bobur yaratgan bog’ida nimalar yetishtirilganiga, nimani yetishtirishning iloji bo’lmaganiga, shoh dehqonlardan nimani talab qilganligi, dehqonlar shohning talabini qondirish uchun qanday hiyla o’ylab topishgani va Bobur buni nimalarga asoslanib bilib qolganiga e’tiborni qaratish vazifasi topshiriladi. So’ngra hikoya qismlariga sarlavhalar qo’yiladi.
a) “Bog’i Boburiy” bog’i barpo etildi.
b) Bog’bonlarning qiyin ahvoli.
c) Buburning ko’ngli buzildi.
d) Bobur bog’bonga rahmatlar aytdi.
Reja asosida tanlab o’qish va qayta hikoyalash:
Xat taxtada reja yozilgan bo’ladi, yaxshi o’qiydigan o’quvchilar asarni qisqartirib qayta hikoyalanadi.
To’liq qayta hikoyalash:
Bir o’quvchi qism sarlavhalari yordamida qayta hikoyalab beradi.
Shundan so’ng asar ichida o’qitiladi:
O’qiganda notanish so’zlarni belgilab ketish topshiriladi.
Masalan: chekkasi rezavor, tilimlamoqchi, tilni yorar kabi so’z va iboralar.
O’quvchilarga asar mazmuni yuzasidan savollar tuzib kelish vazifa qilib qo’yiladi.
Hikoyaning tahlilidan so’ng o’quvchilarning Bobur haqidagi fikrlari so’raladi.
Darsni yakunlash:
Bolalar, siz bu hikoya orqali kimning hayotidagi voqea bilan tanishdingiz?
Boburning hind yerida qovun yetishtirishni talab qilishdan asosiy maqsadi nima edi?
Bu hikoyada asosiy g’oya nimadan iborat deb o’ylaysiz?
O’qituvchi darsda ishtirok etgan o’quvchilarning bilimi qanchalik mustahkam bo’lishiga erishilsa yuqori sinflardagi materialni o’zlashtirish oson kechadi. Shunday ekan, boshlang’ich sinf o’qituvchilari bu borada samaraliroq ishlashiga umid bog’laymiz.
T E S T L A R.
1. 2-sinfda o’qish mavzulari qaysi bo’lim bilan boshlanadi?
a) “Maktabim-qutlug’ makonim” bo’limi bilan
b) “Ertaklar yaxshilikka etaklar” bo’limi bilan
d) “Ona yurtim-oltin beshigim” bo’limi bilan
e) “Kitobim oftobim” bo’limi bilan
j) “Vatanim O’zbekiston” bo’limi bilan
2. 3-sinfda necha so’zli matn asosida bayon yozish talab etiladi?
a) 60-65 so’zli b) 70-75 so’zli d) 55-60 so’zli
e) 65-70 so’zli j) 60-70 so’zli
3. DTS da matn mazmunini va o’zgalar fikrini anglash malakasi bo’yicha miqdoriy ko’rsatkichni aniqlang.
a) 10 daqiqada 4-5 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
b) 5 daqiqada 4-5 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
d) 5-10 daqiqada 5-6 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
e) 5-7 daqiqada 4-5 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
j) 10 daqiqada 5-7 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
4. Ichda o’qishning afsalligi nimada?
a) Matn tez tushuniladi, bir vaqtning o’zida butun sinf o’qiydi
b) Matn ustida mustaqil ishlash ko’nikmalari takomillashadi, o’qituvchi
har bir o’quvchining mustaqil o’zlashtirish darajasini aniqlaydi
d) Bola estetik zavq oladi, ongli o’qiydi
e) O’qituvchi o’quvchilarning o’quv ko’nikmalarini aniqlaydi
j) Mustaqil o’qish ko’nikmalari hosil qilinadi
5. Boshlang’ich sinfda o’qishning qaysi turidan foydalaniladi?
a) Izohli o’qish b) Badiiy o’qish d) Abadiy o’qish
e) Abadiy va badiiy o’qish j) Ifodali o’qishdan
6. 2-singda o’qishga necha soat va sinfdan tashqari o’qishga necha soat ajratiladi?
a) O’qishga 120 soat, sinfdan tashqari o’qishga 22 soat
b) O’qishga 130 soat, sinfdan tashqari o’qishga 25 soat
d) O’qishga 125 soat, sinfdan tashqari o’qishga 24 soat
e) O’qishga 135 soat, sinfdan tashqari o’qishga 20 soat
j) O’qishga 150 soat, sinfdan tashqari o’qishga 66 soat
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Boshlang’ich ta’lim jurnallari.
2. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim talablari va o’quv dasturi.
3. 2-3-sinf uchun dasturlar.
4. A.Shojalolov, G. Toshmatova, S. Matjonov. O’qish kitobi.
4-sinf, “O’qituvchi” nashryoti.
Dars: O`qish.
Mavzu: “Ibn Sino bobo-ulashar davo”.
Maqsad: 1. Buyuk ajdodlarimiz haqidagi bilim va ko`nikmalarini rivojlantirish.
2. Sog`lom turmush tarzi haqida tushuncha berish.
3. Ifodali o`qish va og`zaki nutq malakalarini shakllantirish.
Dars turi: yangi bilim beruvchi.
Dars uslubi: tushuntirish, suhbat.
Dars jihozi: mavzuga oid rasmlar, tarqatma materiallar.
Darsning borishi.
1. Tashkiliy qism.
— Bolalar, hozir qaysi dars?
— Hozir o`lkamizda qaysi fasl?
— Qishda tabiat qanday ko`rinishda bo`ladi?
— Har bir narsaning ijobiy va salbiy tomonlari mavjud bo`lganidek, kumush qish faslining ham yaxshi va yomon tomonlari mavjud.
Hozir qiz bolalar qish faslining ijobiy tamonlarini, o`g`il bolalar salbiy tomonlarini 5 daqiqa ichida mana shu qog`ozlarga yozib berishlari kerak.
Qish fasli
Ijobiy tomoni salbiy tomoni
Bitta qiz va bitta o`g`il bola doskaga chiqib, yozganlariga izoh berishadi.
— Qish faslining salbiy tomonlarini yengish uchun jismoniy baquvvat bo`lishimiz kerak. Jismoniy baquvvat bo`lish uchun nima qilish kerak? (Sport bilan shug`ullanish kerak).
— Qanday sport turlarini bilasiz?
— Qaysi sport to`garaklariga qatnaysiz?
— O`zbek milliy sporti qaysi?
— Kurash haqida nimalar bilasiz?
2. Uyga vazifani so`rash.
— Bolalar o`tgan darsimizda “Kurashchi bola” she`rini o`tgan edik, she`rni yod olib kelish uyga vazifa qilib berilgan edi. (she`rni o`quvchilarga yod ayttirish).
3. Uyga vazifani mustahkamlash.
— “Sog`lom bo`lish uchun sport bilan shug`ullanishdan tashqari yana nima qilish kerak?” degan savolga javob berishni qatorlararo musobaqa tarzida o`tkazamiz. Uch daqiqa ichida yozib, qator boshlig`i sharxlab berishi kerak.
Sog`lom bola
(g`olib qator aniqlanadi).
4. Yangi mavzu bayoni.
— Bolalar, sizlarning yozgan fikrlaringiz judayam to`g`ri, bugungi mavzumizdan keyin sizlarning fikrlaringiz yana ham kengayadi.
Bolalar, bugun sizlar bilan P.Mo`minning “Ibn Sino bobo-ulashar davo” o`gitlari bilan tanishamiz.
Po`lat Mo`min o`zbek bolalar she`riyatining eng ko`zga ko`ringan vakillaridan biri hisoblanadi.
— Qani bolalar, ibn Sino kim bo`lganlar?
Abu Ali Ibn Sino 980 yil Buxoro viloyatining Afshona qishlog`ida tug`ilgan. U 18 yoshida yetuk olim bol`ib yetishdi. Ibn Sino yozgan asarlar soni 450 dan ortiq. Lekin ularning bizgacha 240 ga yaqinigina yetib kelgan.
Uning “Tib qonunlari” asari hozirgacha shifokorlarning asosiy qo`llanmasi hisoblanadi. Medisina so`zi ham Ibn Sinoning nomidan olingan. U yevropada Avessena nomi bilan mashhur.
Bizning yurtimizda bunday butun dunyoga mashhur insonlar ko`p o`tgan. Biz ular bilan qancha faxrlansak shuncha oz.
— Bolalar, hozir “Buyuk siymolar” mavzusida “Doktor Xotira” o`yin-musobaqasini o`tkazamiz. (g`olib qator aniqlanadi).
Yangi mavzuni o`quvchilarga o`qittirish. O`qigan joylarining mazmunini gapirtirish.
Maqollar musobaqasi.
Sharti: aytiladigan maqollar faqat sog`liqqa doir bo`lishi shart.
Test sinovi
1. Bu yilning nomi?
a) Sihat – salomatlik yili.
b) Mehr – muruvvat yili.
c) Yo`lbars yili.
2. “Tib qonunlari” asarining muallifi kim?
a) Ibn Sino
b) A.Navoiy
c) Bobur
3. Maqolni davomini toping: Sog` yuray desang….
a) ozoda bo`l
b) kir bo`l
c) iflos bo`l
4. Sog`lom bo`lish uchun nimalarni ko`proq istemol qilish kerak?
a) mevalarni
b) sabzavotlarni
c) meva va sabzavotlarni
5. Ko`p dardga davo nima?
a)kulish
b)uxlash
c)shamollash
— Bolalar, sizlarga vazifa sifatida Ibn Sino bobomizning ba`zi kasalliklar to`g`risidagi fikrlarini yod olishni topshirgan edim. Topshiriq bajarildimi?
Yo`tal
Sutga anjirni solib,
Qaynatib ichgan zamon,
Kim yo`tal bo`lsa, yo`taldan
Qolmagay zarra nishon.
Sovuq urishga tadbir
Qaysi a`zoni sovuq ursa, agar qilmay navo,
Sirka-yu kashnich suvini surkasin, shuldir davo.
Yo`tal
Har kishi zahmat chekar bo`lsa, yo`taldan kunu-tun,
Ot sutin ichsin, tuzalgay, sog`lig`i bo`lgay butun.
Buyrak
Gar yesang pishgan sarimsoq buyragingni pok qilur,
Buyraging nobop bo`lsa, xomin yema, halok qilar.
— Judayam yaxshi. Davlat Konstitutsiyamizda ham sog`lig`imizni saqlashga doir moddalar mavjud.
40-modda: Har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega.
5. Darsni mustahkamlash.
— Sog`lom bo`lish yuqori baholarga o`qishingizga garov bo`ladi. Shu sababli ham Prezidentimiz I.A.Karimov 2005 yilni. “Sihat – salomatlik yili” deb nomladi.
— Bolalar, siz bugungi darsimizdan qanday xulosa chiqardingiz?
— Sog` badanda – sog` aql,
Deydi bizning bobolar
Bu so`z to`g`ri, bu so`zga
Amal qiling, bolalar.
Bu hikmatli maqolga
Men ham amal qilaman
Ozoda bo`lish ishim
Vazifam deb bilaman
A`zoyi badanimni
Xo`p yaxshilab yuvaman
Tirnog`imni, tishimni
Doim toza tutaman
Shifokorning so`ziga
Har choq quloq solaman
Vaqtida yeb ovqatni
Vaqtida dam olaman
Men hech vaqt partada
Qiyshayib o`tirmayman
Kir-chir bolalarni hech
Yonimga keltirmayman.
Shuning uchun har mahal
Ruhim yengil, ko`nglim shod.
Shuning uchun do`stlar men
Dard ko`rmayman umrbod.
6. Darsni yakunlash.
— Aziz bolajonlar, sizlarning javoblaringizdan ko`nglim to`ldi. Har doim shu qoidalarga amal qilib yursangizlar, kasal bo`lmasdan, uzoq umr ko`rishlaringiz mumkin.
Shu bilan bugungi “Sihat-salomatlik” yiliga bag`ishlab o`tkazilgan darsimiz tugadi.